در بزرگداشت عباس صفاری چه گذشت؟
به گزارش آناسی، در مراسم یادبود عباس صفاری درباره ویژگی های شخصیتی و شعری او سخن گفته شد؛ این که فروتنی و صداقت و پشتکار داشت، شاعر زندگی شهری بود و شعرش دل گرفته نبود، شاعری متعهد بود و شعرش سهل و ممتنع، و غایبی همواره حاضر در شعر فارسی.
به گزارش خبرنگاران، مراسم یادبود عباس صفاری، شاعر، نویسنده، مترجم و هنرمند گرافیستی که به تازگی و در سن 69سالگی در پی ابتلا به کرونا در آمریکا از دنیا رفت، با حضور خانواده او و تعدادی از شاعران و اهل ادبیات در تهران برگزار گردید.
علیرضا بهرامی، شاعر و روزنامه نگار، که اجرای این مراسم یادبود را برعهده داشت، در سخنانی گفت: چه روزگاری را می گذارانیم! دوستان در این جا گردآمده اند تا به یکدیگر غم فقدان دوست عزیز شاعرمان جناب صفاری بزرگوار راٰ تسلی بدهیم. نمی دانم در این جمع دقیقا چه کسی صاحب عزا است. دوستان در این سختی های حضور و رفت وآمد در این جا گردآمده اند تا یادآوری کنیم و به اثبات برسانیم عباس عزیز در ذهن ما و قلب ما جاودان خواهد ماند.
عباس صفاری با خود و خلوت خود صمیمی بود
در ادامه مراسم پیغام ویدئویی شمس لنگرودی، شاعر، پژوهشگر و بازیگر، پخش شد.
او در این پیغام با تسلیت به خانواده صفاری گفت: زندگی است و کاری نمی توان کرد. هر مرگی از دست دادن یکی از امکانات بهترِ زندگی است. زندگی خود به خود ارزش ندارد. تحمل زندگی به پاس دوستی ها و همدلی ها و رفاقت هاست. دوستی و رفاقت هم چیزی نیست که سر هر راهی پیدا گردد. علت اشاره به این قضیه این است که دوستی من و جناب صفاری در سفر من به آمریکا ایجاد شد. بسیار از کسان را می دیدم اما در برخورد اول با عباس صفاری دوستی ما شروع شد و ادامه پیدا کرد. همه اطرافیان عباس می دانند او یکی از صمیمی ترین، صادق ترین و شریف ترین دوستانی بود که ما داشتیم. آدم فروتنی بود. تقریبا هرگز ندیدم غیبت کسی را کند. این مجموعه باعث شد من به او نزدیک شوم و دوستی مان شروع گردد. دوم شور و استعداد شاعری اش بود. زمانی که آمریکا بودم کتاب در ملتقای دست و سیب عباس صفاری برنده بهترین کتاب شعر ایرانی خارج از کشور شده بود اما این امر سبب نشد پای بند همان زیبایی شناسی بماند. خود متوجه بود باید تغییراتی در شعرش ایجاد گردد و سالیان زیاد کار کرد تا این که شعرش به حد و حدودی برسد که دوست داشت. در ایران برنده جایزه شد و کتابش به چاپ هجدهم رسید. اشاره من بعد از فروتنی و صداقتش به این موضوع این بود که انسان با پشتکاری بود و فقط حرف نمی زد. دنبال چیزی که می خواست می رفت. مدت ها بود که به عکاسی و نقاشی مشغول بود و این مجموعه باعث می شد خلوت زیبایی داشته باشد. روزها و ساعتی که انسان با او بود، خلوت خود را با آدم تقسیم می کرد و صمیمیتی که باعث می شد آدم کمتر دلش بخواهد از آن لحظات جدا گردد. آشنا زیاد داشت اما دوست به عنوان همنشین خیلی کم داشت، نزدیک ترین دوستش همسر و فرزندانش بودند. در خلوت خود زندگی می کرد. یکی از من می پرسید چطور می گردد دوستانی که در خارج هستند نوع خلاقیت شان عوض می گردد و یا کمتر کار می نمایند. گفتم نمی دانم علت چیست اما درباره این آدم بخصوص می دانم که این آدم با خود و خلوت خود صمیمی بود، زندگی ای داشت که گرمازا بود و این گرمای حیات باعث می شد که بتواند عمیق ترین حرف های دل خود را یا در نقاشی یا در شعر پیاده کند. به هرحال حیف بود این رفیق عزیز ما. از دست دادنش هم بسیار ناگهانی بود. تسلیت می گویم. شعر و کتابش برای ما مانده و می توانیم ورق بزنیم و عباس را در کتاب هایش پیدا کنیم.
شعر عباس صفاری دل گرفته نبود
سپس کامیار عابدی، پژوهشگر و منتقد ادبی، با بیان این که با عباس صفاری دوستی و آشنایی نداشته و فقط به عنوان پژوهشگر و منتقد شعرهای او را می خوانده و جریان ادبی را دنبال می نموده استٰ، در سخنانی گفت: می خواهم به چند نکته درباره عباس صفاری اشاره کنم؛ نخست این که عباس صفاری جزء شاعران مهاجر بود. مهاجرت شاعران از ایران سابقه طولانی دارد؛ تعداد شاعران مهاجر از ایران به سمت عثمانی (از قرن 6 تا 19 میلادی) 450 شاعر استٰ، از ایران به سمت هندوستان (طی قرن 10 ،11 و 12) حدود 700 شاعر است که این مهاجرت ها هرکدام دلایلی داشت؛ گاه به دلیل حمله مغلول بوده (به سمت عثمانی) و گاه به دلیل شرعیات (به سمت هند). در دوره های معاصرتر هم تعدادی از شاعران مهاجرت کردند اما در 100 سال اخیر مهاجرت ها محدود بوده است، بعضی به اروپا رفتند و بعضی هم شوروی. اما در 40 سال اخیر تعداد مهاجرت شاعران زیاد شد. در سال 1370، میرزا آقا عسگری مجموعه ای را چاپ کرد با عنوان شاعران مهاجر و مهاجران شاعر که نمونه شعر تعداد 170 تن از شاعران را آورده بود که عموما در دهه 60 مهاجرت نموده بودند. بعد از آن نیز مهاجرت شاعران ادامه داشته است.
او اضافه نمود: عباس صفاری از شاعرانی بود که برای تحصیل به انگلستان و سپس آمریکا رفت و در آن جا ماندگار شد. او قبل از این که مهاجرت کند با عنوان ترانه سرا در ایران شناخته شده بود و با خوانندگان پاپ دهه 50 همکاری می کرد؛ همچنان که خودش نیز اشاره نموده است. در دوره ای صرفا به هنرهای تجسمی و حجمی پرداخت اما پس از آن به طرف شعر مدرن رفت. تاریخ دقیق ورود خود را به شعر مدرن ننوشته است اما احتمالا از نیمه دوم 1360 شمسی بوده که باعث شد در 1370 نخستین دفتر خود را در آمریکا منتشر کند. ابتدا گرایش خود را به طرف شعر نیمایی و بعد سپید انتخاب کرد و زبانش به طرف انعطاف بیشتر رفت. عباس صفاری با شعر معاصر دنیا ارتباط داشت بنابراین شعر معاصر دنیا یکی از منابعش بود. همچنین با شعر کهن دنیا آشنایی داشت و بخش هایی از شعر چین و مصر و خاورمیانه باستان و دوره های هند را به زبان فارسی ترجمه کرد. علاوه بر آن یکی از نکته هایی که در شعر صفاری اهمیت دارد این است که او در طول سه دهه اخیر که اوج جریان شعر سپید ایران بود ارتباط خوبی با شاعران ایران برقرار کرد. از جمله دوستانش زنده یاد سپانلو بود، همچنین آقای لنگرودی و آقای حافظ موسوی و البته در میان نسل جدید هم دوستانی داشت؛ ارتباط بسیار خوبی که حاکی از داد و ستد فکری و ادبی بود، هم هدیه ها به شعر معاصر داد و هم بهره یابی ها از موقعیت شعر کرد. در شعر حس زبانی بسیار مهم است و مهم تر از آن جریان زنده ای است که در شعر کشور است. عباس صفاری با این جریان ارتباط خوبی برقرار کرد و یکی از دلایلی که به رشد شعرش یاری کرد همین بود.
کامیار عابدی در ادامه اعلام کرد: نکته دیگر این که عباس صفاری شاعر زندگی شهری بود و برخلاف شاعران داخل کشورمان که بخشی از شعر زندگی شهری شان دل گرفته است که این موضوع به نوعی متأثر از مسائل اجتماعی ایران است، شعر صفاری، شعر دل گرفته ای نبود، جایی دل گرفته می شد که از غم غربت صحبت می کرد و به طرف خاطرات خود می رفت. معمولا شاعران سپیدسرا را در ذهن خودم به سه دسته تقسیم می کنم. کسانی که شعر خودشان را ویرایش نمی نمایند و همان را به صورت خام و در واقع ابتدایی عرضه می نمایند. عده ای هم هستند که شعرشان را بیش از حد ویرایش می نمایند تا جایی که طراوت شعر گم می گردد و اضافه کردن جمله های زیاد باعث می گردد فرایند طبیعی شعر به مخاطره بیفتد. اما عباس صفاری در بین این دو گرایش قرار داشت و حالت تعادلی را رعایت می کرد، بنابراین شعرش خواندنی بود و برای ما همچنان اهمیت خود را حفظ نموده بود. در نهایت می توانیم در سه دهه اخیر عباس صفاری را از شاعران خوب و تأثیرگذار حوزه شعر سپید بدانیم و یکی از صداهای آشکار و دلپذیری که از شاعران سپیدسرا به گوش رسید.
در ادامه پیغام ویدئویی همسر عباس صفاری از آمریکا برای حاضران پخش شد. او در بخشی هایی از پیغام خود گفت: خیلی متأسفم که مجبوریم از راه دور با هم حرف بزنیم. عباس آدم فوق العاده ای بود و من تا آخرین نفس عاشقش بودم. پدر و مردی محترم و صادق بود. دلم برایش خیلی تنگ می گردد. می دانم عباس برای شما مهم بود چون شما هم برای عباس مهم بودید. کمتر پیدا می شوند کسانی که بتوانند تأثیر بلندمدت بگذارند. امیدوارم با هم بتوانیم کمی از این غم را پشت سر بگذاریم.
در ادامه پوریا سوری، شاعر و مدیرمسئول مجله وزن دنیا پیغام های علی باباچاهی، سیدعلی صالحی و عباس مخبر را خواند.
جایی برای سکنی گزیدن مخاطب حرفه ای و غیرحرفه ای
در بخش هایی از پیغام علی باباچاهی، شاعر و منقد ادبی، درباره شعر عباس صفاری آمده است: عباس صفاری گرچه شعرش پیغام محور نبود اما حضور قابل اعتنایی داشت. صفاری به محض این که متوجه استعداد خود شد تصمیم گرفت از زبان و ذهن رایج و متداول فاصله بگیرد و فردیت خود را به دست بیاورد. همین جا کبریت خیس و خنده در برف منتشر می گردد. عباس صفاری بی آن که عنوان و برچسب متعهد به معنای جناحی یا ایدئولوژیک به او بچسبد، شاعر متعهدی بود اما با تعریف دیگری از تعهد؛ متعهد بود به آرای زبانی خود؛ او زبان را وسیله صرف بیان مفاهیم معتبر نمی دانست و از طرفی شیوه عملکرد زبانی اش به نحوی بربیانی و گزارش گرایانه نبود بلکه بر خصوصیت کلمه و واقعیت تجسمی و موسیقایی و دیگر ابعاد شعر تأمل می کرد. به دلیل همین تعهدی که دارد با تصویرهای شعری خود روبرو می گردد و تصاویر منحصر به فرد خود را بیان می نماید و نه تصویرهای مصطلح و جاری و مستعمل. همه ما می گوییم عباس صفاری هم به ادبیات سرزمین خود اشراف داشت و هم زبان انگلیسی می دانست و وجه آگاهی و اشراف او سبب می شد که به نقطه ای در شعر برسد که نامش را تفکر استعلایی می گذارم، ارتقای ذهن و زبان. یعنی با وجه متفکرانه در شعر او روبرو هستیم البته نه به این دلیل که آثار فلاسفه را می خوانده بلکه به دلیل این که معطوف به فرهنگ درونی شده خود بوده است.
نکته دیگری که درباره او می توان گفت یک ساده زیستی هنری داشت؛ برخلاف پاره ای از شاعران که در پی جریان سازی و علم کردن القاب و عناوین در شعر هستند. او از این که بیانیه ای را امضا نموده باشد مبری بود. اگر اغراق ننموده باشم می توانم با قدری تساهل بگویم زبان شعر عباس صفاری زبانی سهل و ممتنع بود. نکته دیگر درباره شعر او این بود که شعرش با خودانگیختگی و خودآگاهی پیوند می خورد. از طرفی هم شعرهایش سخت و سخت نبود که مثلا انسان مجبور باشد در خلوت خاص و درنگ و تأمل خاصی شعرش را بخواند، از طرفی آن قدر عیان نبود که خسته نماینده و کسالت بار به نظر بیاید. به هر صورت او اهل تظاهر در شعر نبود. ساده نگاه می کرد به دنیا و خود را مبشر صلح و آزادی نمی دانست. من مایلم بگویم شعر صفاری به لحاظ سادگی و طراوتی که داشت جای خوبی برای سکنی گزیدن خواننده حرفه ای و خواننده غیرحرفه ای بود و می توانستی از آن جا دنیا را نظاره کنی، دنیای که در واقع به دهکده ای کوچک تبدیل شده. من فکر می کنم باید به این جا برسیم که بگویم وقت رفتن او نبود. شتاب کرد در رفتن. شتاب داشت و نوبت دیگرانی بود که دیر بمانند در این سرای کهن. یاد او در حافظه فرهنگی ما به جا و پابرجا خواهد ماند.
سفر صفار
سیدعلی صالحی، شاعر نیز در پیغامی به این مراسم نوشت: دوست، دیلماج و شاعر، دکتر احمد قاضی نور همه چیز را شرح می داد، گاه تا سپیده دم از همه سو، خاصه در خیال شعر سخن می گفتیم. تاریخ دقیق یادم نمانده است. اما هنوز مخروبه برج های دوقلو در پی حمله یازده سپتامبر رفت و رو نشده بود در نیویورک! در تورنتو دکتر رضا براهنی برادر بزرگتر من در شعر، گفت: ورود به آمریکا سختتر شده اما بی دردسر از کانادا پا به آمریکا گذاشتم. قاضی نور می دانست من به راحتی وقتم را تلف نمی کنم، مگر غرق شدن در معرفت شعر.
یک روز آمد محل سکونت و گفت: دو دوست از ناشرین لس آنجلس و یک شاعر که تو دوستش می داری... مایل اند دیدار داشته باشند. محل دیدار را هم ما مشخص می کنیم. گفتم هرچه زودتر! این شاعر برای من گرامی است. خاصه شعرش و زبانش. ساده ارزان نیست. بلکه به سادگی فاهمه رسیده است. رهبری آسان کلمات کار آسانی نیست. می دانستم مولود کرمان و آن طرف هاست. می دانستم در خردسالی کلمه سالخورد شعر شده است. می دانستم در نوجوانی سرشناس شده بود و آدمی بی فایده نامدار نمی گردد. گاه که شعر درستی می خوانم، سعی می کنم رخسار و چشم های شاعرش را به یاد آورم، ببینم به او می آید که شاعر صاحب مقام و معرفت باشد؟ من این گونه عباس صفاری را به ذهن سپردم تا آن روز در آن کافی شاپ، در لس آنجلس، آرام، عاری از شتاب، شدیدا خودش، خالص، همان که بود... بود.
بعدها در دو سفر به ایران، باز از مدد دوستان مشترک بی بهره نماندیم و دیدار تازه شد. من بی علاقه به شعر امروز، هر کجا ردی از رویانویسانی مثل عباس می دیدم، با دقت گوش می دادم به داشته های مکتوب شان. همان دیدار اول دیدم چقدر مظلوم، چقدر مهربان، چقدر نزدیک است این شاعر دور نشسته از گهواره مادری. آن سال، آن جا، سپانلو هم بود به ینگه دنیا. گفت: سیدعلی بلکه این جا همدیگر را ببینیم! عباس صفاری هم با ما بود. عباس اول به قاضی نور گفت، سپس با خودم در میان گذاشت که دوستانی در مکزیک مایل اند تو را دعوت نمایند، با هم می رویم، دنیای دیگری دارد آن جا. نمی دانم چرا گفتم: بگذار برای سفر بعدی سفر خوب است به شرط بازگشت. نه این روزها که از سر بی طاقتی دارم به سفر طولانی عباس فکر می کنم. دور باد این نوع چمدان بستن بازماندگان کلمه. از صمیم جان برای شاعران پا به جا و برقرار تندرستی آرزو می کنم. یادت همواره همین جاست صفاری گرامی.
به شکل خلوت خود بود
عباس مخبر، مترجم و اسطوره پژوه، هم در پیغامش برای این مراسم نوشت: عباس صفاری انسانی شریف، دوست داشتنی، فروتن، و بی رنگ و ریا به شکل خلوت خود بود. عباس سوا از شعر در رشته های مختلف هنری از موسیقی و تئاتر تا عکاسی، طراحی، ترجمه، نقاشی و کار با چوب متبحر بود و در این عرصه ها دانشی گسترده داشت. شعر اما عشق اول زندگیش بود و به گمان من از سویدای جان، شاعر. اشعاری ساده و مفهوم، برای طیف گسترده ای از مخاطبان که در اعماق، حول محور مرگ و زندگی، و عشق و زیبایی طنازانه بازی می کرد. در شعر او مرگ چون رفیقی دست آموز روی جایگاه کناری زندگی می نشیند تا هشداری برای درک و دریافت عشق و زیبایی باشد. درکی عمیق از یگانگی انسان و طبیعت در دوران از یادرفته که در ناخودآگاه بشر به میراث مانده، و گاه و بیگاه از زبان شاعرانی ره یافته به نهان وجود خویش برملا می گردد. این همنشینی و گفت وگوی زمینی مرگ و زندگی، صفاری را در میان معاصران به شاعری یگانه و خودویژه بدل می نماید. کاش بیشتر می ماند و از این نگاه اسطوره ای و طنازانه اش با ما بیشتر می گفت.
مرگ هم مثل آن مرسدس بنز سیاه
همواره از این خیابان خواهد گذشت
و مرا نیز روزی با خود
به خوابگاه همیشگی ام خواهد برد
و من دیگر شما را که به خوابی شیرین می مانید
هرگز به خواب هم نخواهم دید.
غایب همواره حاضر در شعر فارسی
در ادامه پیغام ویدئویی حافظ موسوی، شاعر و منتقد ادبی، برای حاضران پخش شد که در بخش هایی از آن آمده است: خبر دردناک درگذشت عباس صفاری برای من شوکه نماینده بود. بازتاب گسترده این خبر در فضای فرهنگی و ادبی کشور به خوبی نشان داد عباس صفاری با این که سال ها دور از وطن بوده در واقع در وطن خود و در دل مردم و دل زبان فارسی حضور داشته و می توان گفت در این سال ها عباس صفاری غایب همواره حاضر در شعر فارسی بود. سال 81 اولین کتاب شعر عباس صفاری در ایران منتشر شد و من در جریان چاپ کتاب بودم و اطمینان داشتم که با استقبال گسترده روبرو خواهد شد و بعد هم کتاب های دیگرش که با استقبال روبرو شد. به جرأت می توان گفت عباس صفاری در دو سه دهه اخیر از محبوب ترین شاعران زبان فارسی بود و کتاب هایش با استقبال روبه رو می شد و شعرش در فضای مجازی دست به دست می شد و بر سر زبان شعردوستان بود و این کار کمی نیست. دلیل این است که شعر عباس صفاری مانند خودش شفاف و زلال بود؛ شعری بود که با مردم ارتباط برقرار می کرد و علاوه بر خواننده عام می توانست نظر اهل فن را به خودش جلب کند و این را از نقدهایی که درباره شعرش نوشته شد، می توان فهمید. فروغ فرخزاد در جایی درباره شعر نیما می گوید: زمانی که شعر نیما را خواندم احساس کردم پشت این شعر، انسان است که دارد حرف می زند. احساس من از خواندن شعرهای عباس صفاری هم مشابه این احساس است. خود عباس به عنوان انسان زلال پشت این شعرها بود و به همین دلیل شعرش بر دل می نشست. شعر عباس صفاری خواهد ماند و در بین ما حضور خواهد داشت. من درگذشت عباس صفاری را به همسر و فرزندانش تسلیت می گویم. درگذشت او را به شعر فارسی تسلیت می گویم که یکی از بهترین شاعران خود را از دست داد. به جامعه ادبی و فرهنگی هم تسلیت می گویم و مطمئن ام عباس صفاری در کنار بزرگان شعر و ادب فارسی در یادها خواهد ماند.
سروش قهرمانلو هم در این مراسم قطعه ای را نواخت.
صفاری روایت پرداز قصه های روزمره است
در بخش دیگری از این مراسم سعدی گل بیانی، شاعر و منتقد ادبی، با اشاره به تنگی وقت، اظهار کرد: من صرفا به رئوس بحث خود درباره کار شعری عباس صفاری اشاره خواهم کرد. عباس صفاری در دفترهای در ملتقای دست و سیب و تاریک روشنای حضور وارث آرکاییزم، فخامت و تصویرپردازی های نسبتا کلی شاملویی است. اما از دفتر دوربین قدیمی که برنده جایزه کارنامه شد. شعر او تغییر می نماید. این تغییر را می توان ضمن تجربه منحصربه فرد، جزئی نگری، طنز، موقعیت های متفاوت راوی، و زبانی که منتقدان فرمالیست را با خود همدل نمی نماید فهمید. به این دلیل که زبان شعر صفاری در بیشتر شعرهایش زبانی است که حدود تجربه زبانی را گسترش نمی دهد. اما اهمیت شعر او ارتقای مضمون خواهد بود. به این دلیل که شما در شعر او با پرداختی مضمونی روبرو اید که ضمن آن هم می توانید از دنیا وطنی و طنازی راوی سراغ کنید و هم با راوی تجربه دریافت امر زیبای شعری را از خلال روزمرگی ها داشته باشید. صفاری قصه پرداز روایت های روزمره است.
در خاتمه نیز پیغام تصویری دختر عباس صفاری از آمریکا برای حاضران پخش شد.
منبع: خبرگزاری ایسنا