ایرانی و کار گروهی؟ نِق زن، حسود، خودخواه و تک رو

به گزارش آناسی، روزنامه همشهری - یکتا فراهانی: موفقیت، برای هر کسی تعریف خاصی دارد. بسیاری، تعریف آن را در رقابت با دیگران می دانند؛ یعنی زمانی که بتوانند در یک جمع خودشان به تن هایی موفقیتی حاصل نمایند. شکی نیست که رقابت در بسیاری از عرصه های زندگی نمود دارد و می توان در آن ها برای برنده شدن کوشش کرد. ولی وقتی پای موفقیت گروهی به میان می آید، دیگر نمی توان تنها منافع خود را درنظر گرفت و بدون توجه به افراد دیگر گروه، سعی در اثبات و حقانیت خود به دیگران داشت.

ایرانی و کار گروهی؟ نِق زن، حسود، خودخواه و تک رو

جمع و گروه هم می تواند شامل جمع های کوچک خانوادگی، محبت آمیز، شغلی و... باشد یا اعضای یک شهر یا کشور؛ یعنی وقتی قرار است پیروزیتی در سطح کشور حاصل گردد هیچ کس نباید فقط به فکر منافع شخصی خود باشد بلکه آنچه مهم است پیروزیت همه اعضای گروه است. ولی عوامل زیادی باعث می شوند افراد به گونه دیگری فکر نمایند و منافع گروه را فدای منافع شخصی خود نمایند.

مدیریت گروهی و برخورداری از روحیه مشارکت، به ویژه هنگام بروز مسائل و سختی ها عامل بسیار مهمی است که می تواند سلامت و پیروزیت یک جمع و در نهایت یک کشور را تضمین کند. اما چرا در برخی جوامع افراد همکاری بیشتری با همدیگر دارند درحالی که در جوامع دیگر شاهد چنین مشارکت هایی نیستیم؟ این موضوع ریشه در چه عواملی دارد و چطور می توان با آن مقابله کرد؟ در این خصوص با دکتر حمید پورشریفی، روانشناس سلامت و دانشیار دانشگاه علوم بهزیستی مصاحبه نموده ایم.

کمال گرایی

وقتی صحبت از فرهنگ شرق وغرب می گردد، با توجه به اینکه گفته می گردد اغلب ما به نوعی غرب ستیز هستیم، ولی به نظر می رسد در بسیاری مواقع در عمل از آموزه های غربی استفاده می کنیم.

در فرهنگ کشوری مثل ژاپن افراد به صورت گروهی عمل می نمایند، درصورتی که در فرهنگ غربی یا آمریکایی افراد معمولا به طور شخصی عمل می نمایند و فردگرا هستند. به نظر می رسد که بخش های مهم آموزش رسمی و غیررسمی ما نیز بیشتر بر فرد تمرکز دارد.

یکی از عوامل بسیار مهم در این میان، موضوع آموزه های فرهنگی ما در راستای کمال گرایی یا به عبارتی بی نقص گرایی است. به این ترتیب به افراد یاد می دهیم که بهترین باشند. مثلا اغلب وقتی از فرزندان خود سؤال می کنیم چه نمره ای گرفته اند آن ها را با خودشان و نسبت به توانایی ها و استعدادهایشان آنالیز نمی کنیم بلکه هدفمان بیشتر مقایسه آن ها با دیگران است.

معمولا هم می خواهیم بدانیم دیگران چه نمره ای گرفته اند و به این ترتیب فرزند ما در مقایسه با آن ها چگونه عمل نموده است. پیغامی هم که به این طریق به فرزندمان منتقل می کنیم این است که تو باید از دیگران بهتر باشی؛ بنابراین وقتی موضوع کمال گرایی به میان می آید باید توجه داشته باشیم که کوشش برای بهترین بودن در آینده هم مسائل فردی را برای شخص به وجود می آورد. ضمن اینکه می تواند افراد را مستعد ابتلا به اضطراب، وسواس یا افسردگی کند. افرادی که همواره به دنبال بهترین شدن باشند در آینده حتماً آسیب هایی را تجربه می نمایند.

فردگرایی در عین حال که می تواند آثار اجتماعی داشته باشد، به تدریج باعث می گردد افراد یاد بگیرند برای اینکه بهترین باشند، باید به احتیاج های خودشان توجه داشته باشند و توجهی به خواسته های دیگران و شرایطشان نداشته باشند.

اگر چه ما ظاهراً سعی می کنیم به دیگران توجه کنیم، ولی در عمل با توجه به چیز هایی که یاد گرفته ایم سعی در پیشرفت و پیروزیت بیشتر خودمان خواهیم داشت.

یادگیری مشاهده ای به وسیله خانواده و جامعه

اما موضوع مهم دیگر آن است که بیشتر یادگیری ها به وسیله مشاهده صورت می گیرد و فقط کلامی نیست؛ یعنی ما در کودکی یاد گرفته ایم که والدین و اطرافیانمان در شرایط خاص چقدر به مسائل و مسائل دیگران توجه داشته و تا چه حد به مسائل و مسائل خودشان پرداخته اند؟

البته در طول سال های بعد هم با ورود کودک به جامعه، می تواند تحت تأثیر رفتار های اجتماعی واقع گردد. مثلا در طول سا ل های اول انقلاب افراد یاد گرفته بودند که بیشتر به احتیاج های دیگران توجه نمایند؛ در نتیجه گاهی از احتیاج های فردی خود چشم پوشی می کردند.

اما اتفاقاتی هم افتاد که نباید آن ها را در سطح اجتماعی نادیده گرفت و آن شامل رفتار هایی در سطح مسئولان بود. با توجه به اینکه یادگیری یادگیری مشاهده ای بود و مردم متوجه شدند توجه برخی مسئولان در ظاهر و در حرف هایشان به احتیاج های دیگران در اولویت کاری آنهاست، ولی در عمل فقط برای خودشان و احتیاجهایشان کوشش می نمایند، این موضوع هم مزید بر علت شد.

به این ترتیب آموزه های خانوادگی با آموزه های غیررسمی اجتماعی پیغامی را به افراد آموزش داد که اگر می خواهید با مسئله ای روبرو نشوید و از زندگی عقب نمانید در درجه نخست باید خودتان را دریابید و اگر بعد از آن فرصتی داشتید به دیگران هم توجه کنید.

حتی رفتار های ما هنگام بحران هم بیشتر به این صورت است که در فضای مجازی از محبت، حمایت و یاری کردن به دیگران حرف می زنیم و در اینگونه فضا ها افراد بسیار مهربان و خوبی به نظر می رسیم، درصورتی که در واقعیت میزان این توجه ها بسیار متفاوت خواهد بود و در عمل همه چیز با مسائل و نقایصی روبرو خواهد شد.

سرمایه اجتماعی

متأسفانه سرمایه اجتماعی در ایران همواره ضعیف بوده و اکنون هم در حال ضعیف ترشدن هم است. مثلا اگر همین الان حتی در کشور های غربی مانند آمریکا که فرهنگ فردی مطرح است به مردم بگویند از خرید کالایی صرف نظر نمایند احتمال زیادی وجود دارد که چنین کاری انجام دهند، درصورتی که در کشور دیگری مانند ژاپن مردم به راحتی در چنین حرکت های اجتماعی ای شرکت می نمایند.

اما در ایران به محض اینکه از مردم خواسته می گردد مثلا فلان کالا را نخرند، اغلب بلافاصله به فکر خرید آن می افتند و سعی می نمایند آن را تهیه نمایند که در آینده با مشکل کمبود چنین کالایی روبرو نشوند. دلیل چنین رفتار هایی هم موضوع عدم امنیت در جامعه است. آن چیزی که علاوه برآموزه ها، باعث می گردد مردم بیشتر به فکر خودشان باشند این است که ابتدا آن ها احساس می نمایند مسئله ای نیست، اما اگر خودشان هم با مسئله ای روبرو شوند آیا جامعه چنین برخوردی با آن ها خواهد نمود؟ شواهد نشان می دهد در سطح جامعه چنین حمایت هایی از مردم نمی گردد. طی آنالیز و تحقیقی از دانشجویان ایرانی، 60 تا 70 درصد آن ها دانشگاه را محلی برای مراجعه و حل مسائل خود نمی دانستند؛ بنابراین بسیاری از ما در مواقع بحران جایی را سراغ نداریم که بتواند از ما حمایت کافی داشته باشد.

حمایت اجتماعی ادراک شده

افراد احتیاج دارند بتوانند در شرایط خاص از محیط خانواده یا جامعه حمایت، یاری و آرامشی دریافت نمایند که از آن به عنوان حمایت اجتماعی ادراک شده نام می بریم.

حمایت اجتماعی ادراک شده در افراد جامعه ما پایین است؛ یعنی اغلب افراد فکر می نمایند در سختی ها آنگونه که انتظار دارند از آن ها حمایت نخواهد شد. مهم هم این نیست که تفکر و ادراک آن ها از این موضوع درست یا نادرست باشد بلکه مهم آن است که بدانند این ادراک در ذهنشان تأثیر می گذارد و عمل می نماید.

به این ترتیب با افرادی در جامعه روبرو هستیم که فکر می نمایند در شرایط غیرقابل کنترل، شخصی نیست تا از آن ها حمایت کند. ضمن اینکه والدین هم به فرزندان آموزش داده اند که اول به فکر خودت باش. برخی افراد در رده ها و صندلی های بالای اجتماعی هم در بسیاری مواقع اول به فکر خودشان هستند؛ بنابراین در چنین شرایطی عملاً فضایی برای ما شدن وجود ندارد و بیشتر تبدیل به شعاری است که در عمل چیزی از آن ها دیده نمی گردد. امید به حمایت های اجتماعی می تواند بسیار مؤثر باشد، اما در جوامعی مثل ژاپن از ابتدا به بچه ها آموزش داده می گردد به احتیاج های دیگران هم توجه داشته باشند. در واقع شهروند خوب، مسئولیت پذیر است و می تواند در شرایطی بپذیرد که اشتباه نموده است.

ریشه مشکل

هیچ وقت نمی توانیم برای مسئله ای مانند فردگرایی فقط به یک مورد خاص اشاره کنیم؛ در واقع مجموعه ای از عوامل باعث شدند افراد نمی توانند در کار های گروهی پیروز عمل نمایند.

اگر از خانواده آغاز کنیم باید بگوییم نظام خانواده هم تحت تأثیر ملاحظات اجتماعی وسیع تری قرار می گیرد. مثلا در زمان های بحران مانند دوران جنگ بیشتر به افراد آموزه هایی داده می شد که دقت داشته باشند تا به فکر تأمین مایحتاج و آذوقه خود باشند.

عوامل نظامی، جنگی یا محیطی و... در مجموع در جامعه تأثیر گذارند و باعث شکل گیری آموزه های خانواده هم می شوند، اما خود خانواده هم در واقع تحت تأثیر عوامل اجتماعی، سیاسی و محیطی قرار می گیرد که همه این عوامل یک متغیر روانشناختی به نام ادراک امنیت را تحت تأثیر قرار می دهد؛ اینکه آینده تحت کنترل فرد هست یا خیر.

یعنی خانواده و جامعه به طور موازی بر افراد تأثیر می گذارند و اگر در جامعه شرایطی فراهم نگردد که ادراک امنیت افزایش پیدا کند، خانواده هم فرزندانش را به گونه ای تربیت می نماید که بیشتر به نفع خودشان فکر نمایند تا جامعه ای که امنیتی در آن وجود ندارد؛ بنابراین والدین باید مطلع باشند پیغام هایی که آن ها با تربیت خود به فرزندانشان منتقل می نمایند بسیار مهم است و تأثیر بسیار زیادی در آینده شان دارد. البته به موازات این مطلع سازی خانواده ها، ضروری است اقداماتی در سطح اجتماع و در سطح کلان صورت بگیرد تا افراد بتوانند احساس امنیت داشته باشند.

ادراک فساد

شاخص دیگری در جامعه وجود دارد به نام ادراک فساد در دنیا که میزان شفافیت عملکرد کشور ها را معین می نماید. ادراک فساد در واقع نشان دهنده چگونگی عملکرد و شفافیت اطلاع رسانی و عدم رانت ها و آسیب ها در سطح جامعه است و نشان می دهد که در مجموع چه مواردی به عنوان شاخص هایی برای ارزیابی در این زمینه مطرح می گردد. ادراک فساد یعنی از نگاه مردم به موضوع چه مواردی نگاه گردد تا ببینیم از نظر شهروندان تا چه حد در سطح جامعه شفافیت وجود دارد.

ایران طی سال های گذشته نوسان هایی را در این خصوص داشته و هم اکنون از لحاظ عدم شفافیت در میان 181 کشور عدد 146 را دارد که شرایط خوبی نیست. به طورکلی می توان گفت با عزم ملی، از سطح آموزه های خانوادگی گرفته تا شفافیت و افزایش حمایت های اجتماعی و همچنین اقداماتی که بتواند میزان امید را در اطرافیان افزایش دهد، به علاوه افزایش تشکل های مردمی، باعث می گردد افراد در عمل یاد بگیرند چطور می توانند در جامعه مشارکت بیشتری داشته باشند. رفتار های اجتماعی و یاری به همدیگر در عمل و به وسیله مشاهده یاد گرفته گردد. مجموعه ای از این عوامل می تواند باعث امیدواری بیشتر برای مشارکت و مدیریت های گروهی گردد.

آسیب های شکاف اجتماعی

توجه داشته باشیم باید به طور سیستمی به موضوع شکاف و گسست اجتماعی نگاه کنیم، چون سیستم ها بر همدیگر اثر می گذارند. فرد، خانواده، محله و خرده فرهنگ ها و فرهنگ و همچنین سیاستگذاری دولت بر همدیگر تأثیر می گذارند و اینکه چقدر رأی و عزم مردم در طولانی مدت می تواند بر سرنوشت جامعه تأثیر گذار باشد. همه این عوامل در تعامل با همدیگر قرار دارند و نقش آفرینی می نمایند. به همین خاطر اگر کودک از اول تحت تأثیر خانواده، همکاری و یاری به دیگران را در اولویت هایش قرار دهد خودبه خود بقیه مراحل را هم درست طی می نماید و کم کم مشارکت در سطح جامعه رواج پیدا خواهد نمود، چون خانواده و جامعه تحت تأثیر هم قرار دارند.

توجه داشته باشیم شاید تک روی افراد در ظاهر باعث پیروزیت های فردی آن ها گردد، اما زمینه آسیب های اجتماعی را به وجود می آورد، چون به تدریج و هنگامی که فرد دیگر نتواند پیروز گردد سرخورده می گردد و مسائل زیادی برایش به وجود می آید، درصورتی که وقتی به فکر پیروزیت گروه باشیم پیروزیت تک تک افراد را هم شامل خواهد شد. واقف بودن بر اهمیت ما بودن باعث می گردد افراد بیشتر برای آن کوشش نمایند. برای این کار هم حتماً باید آموزش های مختلفی در تمام سطوح ارائه گردد.

منبع: برترین ها
انتشار: 10 مهر 1399 بروزرسانی: 10 مهر 1399 گردآورنده: anasi.ir شناسه مطلب: 1272

به "ایرانی و کار گروهی؟ نِق زن، حسود، خودخواه و تک رو" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "ایرانی و کار گروهی؟ نِق زن، حسود، خودخواه و تک رو"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید